ในช่วงบั้นปลายชีวิตของท่านทั้งสาม หลังจากประสบความสำเร็จในวีรกรรมดังกล่าว ชาวบ้านให้ความยอมรับและยกย่อง ท่านทั้งสามกลับไม่สนใจในลาภยศที่ชาวบ้านและทางราชการหยิบยื่นให้ กลับพอใจกับการปลีกวิเวก ดำรงชีวิตด้วยความเรียบง่าย ณ ภูเขาทั้งสามคือ ตกซัว เบ๋งซัว และกุนซัว

(ในภาพ พระซามซัวก๊กอ๋อง)

จวบจนอายุ 80 ปีท่านทั้งสามจึงลาลับ  แต่ดวงวิญญาณของท่านทั้งสามยังคงปกป้องคุ้มภัยให้ประชาชน และดำรงความศักดิ์สิทธิ์อยู่นั่นเอง ความดีของท่านทั้งสามทราบถึงพระยกอ๋องส่งเต่ จึงแต่งตั้งท่านทั้งสามเป็น หล่ำเทียนซ๊ายเจี่ย ชาวบ้านรุ่นหลังรู้สึกซาบซึ้งในคุณงามความดี จึงสร้างศาลให้ท่านสถิตย์เรียก หลิ่มเตี๋ยนเบ้ว กษัตริย์สมัยนั้นแต่งตั้งท่านทั้งสามเป็น เท็กฮองซามซัวก๊กอ๋องสิ่นอุ้ย

(ในภาพ พระซามซัวก๊กอ๋อง )

ในสมัยถังมีกบฏเกิดขึ้นที่เมืองแต้จิ๋ว ก่อความเดือดร้อนให้กับประชาชนเป็นอย่างมาก กษัตริย์ในสมัยนั้นได้ลงมาปราบปราม กล่าวว่าด้วยบารมีของพระซามซัวก๊กอ๋อง ทางราชการจึงปราบกบฏได้สำเร็จลงอย่างง่ายดาย จากนั้นจึงยกย่องสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่สถิตย์อยู่บนภูเขาทั้งสามเป็น ซามซัวหอก๊กอ๋อง

(ในภาพ พระซามซัวก๊กอ๋อง ระบุว่าเป็นกุนซัว)

จากบันทึกท้องถิ่นกว่างตงทงจื้อกล่าวว่า บนภูเขาทั้งสามนั้นมีเทพสถิตย์ มักปรากฏกาย ณ ผาถ้ำบนภูเขากุนซัว เรียกว่า คุนกุ๊ย เป็นผู้ปกปักรักษาปฐพีแห่งภูเขาทั้งสามไว้ ดำรงความศักดิ์สิทธ์มาก เป็นที่เคารพสักการะของชาวบ้าน จึงร่วมกันสร้างศาลเพื่อกราบไหว้บูชา ระลึกถึงคุณความดีท่าน

(ในภาพ พระซามซัวก๊กอ๋อง)

เมื่อคราวศักราชเตี่ยวคองอิ้นเถลิงราชสมบัติเป็นพระเจ้าซ่งไท้จู่ ต้องรบพุ่งกับเหลาถ่ง โหรหลวงได้ขอให้สิ่งศักดิ์สิทธิ์ช่วยคุ้มครองกองทัพ จึงปรากฏเห็นธงชัยนามพระซามซัวก๊กอ๋อง เมื่อพระเจ้าซ่งไท้จู่นำผืนธงมาโบกสะบัด พลันปรากฏเมฆฝนครึ้มดำจนมืดมิด ฝนตกหนัก พายุโหมกระหน่ำ จนทัพฝ่ายต่อสู้ต้องพ่ายแพ้ล่าถอยกลับไป มีผู้กล่าวว่าเป็นด้วยบารมีของพระซามซัวก๊กอ๋อง

(ในภาพ พระซามซัวก๊กอ๋อง )

บางตำนานกล่าวว่าเทพทั้งสามนั้น แท้จริงมีชื่อแซ่ที่ต่างออกไป

คนโตชื่อ เหลียนเช็งฮั๊ว คนรองชื่อ เตี่ยวจ่อเจ๊ง  คนสุดท้ายชื่อ เกวหุ่ยอุย

คราวศักราชกษัตริย์ซ่งไท้จง กรีฑาทัพ ยกมาปราบกบฏในช่วงไท้เป๋งเฮงก๊ก ปี 4 พุทธศักราช 1510 นั้น ขณะประทับอยู่ที่เมืองไท้หงวน พลันท้องฟ้ามืดครึ้ม พระองค์ทรงเห็นเทพนักรบ 3 ท่านปรากฏกาย ทุกท่านล้วนขี่ม้าถืออาวุธ ฝ่ายโหรหลวงจึงกล่าวว่าเป็นด้วยบุญบารมีของกษัตริย์ ขนานนามเทพทั้ง 3 ท่านว่า เตี่ยวจิวซามซัวสิน ตามตำแหน่งแห่งหนที่ท่านปรากฏกาย จากนั้นเทพทั้ง 3 ท่านก็พลันหายไป เมื่อท้องฟ้าแจ่มใสจึงเห็นเป็นภูเขาสามลูก

(ในภาพ พระซามซัวก๊กอ๋อง )

กษัตริย์ซ่งไท้จงจึงทรงยกย่องสถาปนาเทพทั้ง 3 ท่าน ผู้สถิตย์ประจำภูเขาทั้ง 3 ลูก ตามนามดังต่อไปนี้

เบ๋งซัวเป็น เช็งฮั๊วเส่งเต็กโป๊ก๊กอ๋อง

กุนซัวเป็น จ่อเจ๊งเบ่งซกเหล่งก๊กอ๋อง

ตกซัวเป็น หุ่ยอุยห่องเอ็งฮองก๊กอ๋อง

(ในภาพ พระซามซัวก๊กอ๋อง )

แต่บางตำนานก็กล่าวสลับระหว่างเบ๋งซัวและกุนซัว โดยใช้บางคำต่างกันเล็กน้อย

กุนซัวเป็น เช็งฮั๊วอุยเต็กโป๊ก๊กอ๋อง

เบ๋งซัวเป็น จ่อเจ๊งเบ่งซกเหล่งก๊กอ๋อง

ส่วนตกซัว หุ่ยอุยเห่งเอ็งฮองก๊กอ๋อง

พร้อมสร้างศาลให้ท่านสถิตย์ เรียกว่า เบ่งฮ๊อง

(ในภาพ พระซามซัวก๊กอ๋อง )

ในบันทึกฉาวโจวฝู่จื้อกล่าวว่า ปลายสมัยซ้องเมื่อบุ๋นเทียนสงวางแผนพากษัตริย์เป็งหลบหลีก หนีจากทหารมองโกล ขณะที่ตนเองต้านทานทัพมองโกลอยู่ที่เมืองฮกจิวนั้น ติวแซเกียดพร้อมกษัตริย์เป็งถูกทหารมองโกลล้อมกรอบ ในนาทีวิกฤติดังกล่าว พลันปรากฏเมฆฝนครึ้มดำ ท้องฟ้าร้องคะนอง มีสามอัศวินควบม้าศึกออกมาช่วยเหลือ ขับไล่เหล่าข้าศึกทหารมองโกล จนหนีกระเจิดกระเจิง พลันท้องฟ้าสร่างซากลับไม่พบอัศวินทั้งสาม

(ในภาพ พระซามซัวก๊กอ๋อง )

แต่ปรากฏภาพภูเขา ณ เบื้องหน้าอย่างชัดเจน เมื่อพิจารณาดูแล้ว ภูเขาทั้งสามมีคุณลักษณะแตกต่างกัน ภูเขาลูกแรกมีใบไม้เขียวครึ้ม ภูเขาลูกที่สองเต็มไปด้วยโขดหินสีขาว และภูเขาลูกสุดท้ายเป็นดินสีแดงกล่ำ เมื่อเห็นดังนั้นกษัตริย์เป็งจึงพระราชทานนาม ขนานนามเทพผู้พิทักษ์ที่สถิตย์อยู่บนภูเขาทั้งสามว่า ซามซัวก๊กอ๋อง

(ในภาพ พระซามซัวก๊กอ๋อง )

พร้อมสร้างศาล และประดิษฐานรูปเคารพของท่านทั้งสาม ซึ่งจำแนกด้วยสีหน้า ท่านแรกหน้าเขียว ท่านถัดมาหน้าขาว และท่านที่สามหน้าแดง ตามลักษณะเด่นของภูเขาทั้งสาม และเรียกชื่อภูเขาทั้งสามว่า ตกซัว กุนซัว และ เบ๋งซัว ตามลำดับ

(ในภาพ พระซามซัวก๊กอ๋อง )

พระซามซัวก๊กอ๋องนับเป็นพระปกปักรักษาถิ่น โดยเฉพาะชาวแต้จิ๋วซึ่งเป็นถิ่นกำเนิดพระ ล้วนมีความศรัทธามาก  ทั่วไปกำหนดวันคล้ายวันเกิดท่าน ดังนี้

พระตกซัวหุ่ยอุยห่องเอ็งฮองก๊กอ๋อง เป็นวัน 16 เดือน 3 จีน

พระกุนซัวจ่อเจ๊งเป่งซกเหล่งก๊กอ๋อง เป็นวัน 28 เดือน 2 จีน

พระเบ๋งซัวเช็งฮั๊วเส่งเต็กโป๊ก๊กอ๋อง เป็นวัน 24 เดือน 3 จีน

แต่บางตำนานก็นับรวมวันคล้ายวันเกิดท่านทั้งสาม เป็นวันเดียวกัน คือ 25 ค่ำเดือน 2 จีน

(ในภาพ งานฉลองวันเกิดของพระซามซัวก๊กอ๋อง ตั่วเหรียนพระ)

ถึงแม้พระซามซัวก๊กอ๋องเป็นพระที่มีถิ่นกำเนิดเมืองแต้จิ๋ว ชาวท้องถิ่นเรียกท่านว่า พระซำซัวก๊กอ๊วง หรือ พระซำอ่วงเอี๊ย แต่โดยทั่วไปแล้วพี่น้องท้องถิ่นใกล้เคียงก็มีความศรัทธามากเช่นเดียวกัน ในมณฑลฮกเกี้ยนและไต้หวัน ซึ่งเรียกท่านว่า พระซามซัวก๊กอ๋อง นอกจากนั้น ชาวกวางตุ้งและชาวฮากกาก็นับถือมากเช่นกัน มักเรียกท่านว่า พระซามซานกวอกหว่อง ในท้องถิ่นมณฑลกวางตุ้งพบศาลของท่านมากกว่า 130 แห่ง

(ในภาพ ศาลเจ้าซามซัวก๊กอ๋องต้นกำเนิดศาลแรก ศาลเจ้าหลิ่มเตี๋ยนจ๋อเบ้ว อ.แก่ซาย เมืองแต้จิ๋ว)

จนมีผู้กล่าวว่าที่ใดมีชาวฮากกา ที่นั่นมีศาลของพระซามซานกวอกหว่อง แสดงให้เห็นถึงความเคารพศรัทธาอย่างมาก หากแต่รายละเอียดบางอย่าง อาจต่างไปจากตำนานดังกล่าวเล็กน้อย ได้แก่

ตั่วอ๋องคือ กุนซัว รูปเคารพหน้าขาว วันคล้ายวันเกิด 25 ค่ำ เดือน 2

ยี่อ๋องคือ เบ๋งซัว รูปเคารพหน้าแดง วันคล้ายวันเกิด 25 ค่ำ เดือน 6

ซามอ๋องคือ ตกซัว รูปเคารพหน้าดำ วันคล้ายวันเกิด 25 ค่ำ เดือน 9

ซึ่งเป็นรายละเอียดของลักษณะที่ต่างออกไป

(ในภาพ ศาลเจ้าซำซัวก๊กอ๊วงเก่าแก่ อ.เยี้ยวเพ้ง เมืองแต้จิ๋ว)

ในเมืองตรังมีศาลเจ้าบูชาท่าน ดังนี้

1.ศาลเจ้าซำซัวก๊กอ๊วง ต.สุโสะ อ.ปะเหลียน

2.ศาลเจ้าซามซัวก๊กอ๋อง ต.เขาวิเศษ อ.วังวิเศษ

เรียบเรียงโดย บุนเต้หลาง เมื่อ 4 กุมภาพันธ์ 2550

(ในภาพ ศาลเจ้าซามซานกวอกหว่องเก่าแก่ ย่านเหง่าฉี่วาน ฮ่องกง)

ศาลเจ้าซำซัวก๊กอ๊วง

สุโสะ

กล่าวว่าเมื่อประมาณ 82 ปีก่อน ในปีพุทธศักราช 2468 เด็กชายชาวจีนอายุ 9 ขวบผู้หนึ่ง ชื่อ ตั้งสุ่นกุ้ย เป็นชาวอำเภอโผวเล้ง  เมืองแต้จิ๋ว อพยพลี้ภัยจากความยากลำบากในสมัยนั้น โดยสารมากับเรือสำเภาขึ้นฝั่งเมืองตรังบริเวณท่าน้ำหยงสตาร์ ครั้งนั้นได้นำเถ้าธูปของพระซำซัวก๊กอ๊วงซึ่งเป็นที่นับถือในท้องถิ่นกำเนิดติดตัวมาด้วย เมื่อวัยเติบโตขึ้นจึงได้ทำงาน และย้ายจากบ้านหยงสตาร์มายังบ้านท่าข้าม ในที่สุดจึงมาตั้งรกรากทำสวนเกษตรอยู่ที่บ้านสุโสะ โดยท่านได้นำเถ้าธูปพระซำซัวก๊กอ๊วงดังกล่าวติดตามตัวไปด้วยทุกหนแห่ง ท่านประกอบพิธีตั้งโต๊ะหมู่บูชาพระตามบ้านด้วยตนเอง

(ในภาพ   ศาลเจ้าพระซำซัวก๊กอ๊วง หรือชาวบ้านเรียก พระซำอ่วงเอี๊ย)

จนเมื่อปีพุทธศักราช 2512 จึงได้ร่วมกับชาวบ้านละแวกใกล้เคียง จัดสร้างอาคารศาลเจ้าเป็นการถาวร นำพระซำซัวก๊กอ๊วงเข้าประดิษฐานในศาลเจ้าเป็นการถาวร ให้ชื่อว่า ศาลเจ้าซำซัวก๊กอ๊วง โดยรูปลักษณ์ของศาลเจ้านับเป็นอาคารจีนเรียบง่ายและเก่าแก่ ตั้งอยู่ริมถนนสายตรัง-ปะเหลียน บ้านสุโสะ ต.สุโสะ อ.ปะเหลียน

(ในภาพ แท่นบูชากลางของพระซำซัวก๊กอ๊วง)

ด้านหน้าอาคารศาลเป็นแท่นบูชาฟ้าดิน ภายในอาคารศาลมีแท่นบูชากลางประดิษฐานก๋งป๋าย จารึกนามพระซำซัวก๊กอ๊วง แท่นบูชาด้านซ้ายมือของแท่นบูชากลาง เป็นพระพุทธยูไลฮุดโจ้ว ด้านฝั่งขวาของแท่นบูชากลาง เป็นแท่นบูชาของพระโพธิสัตย์กวนอิม ศาลเจ้าเคยมีร่างทรงแล้ว 3 ท่าน ถึงแก่กรรมไปแล้ว 2 ท่าน ปัจจุบันยังคงมีร่างทรงอยู่ 1 ท่าน แต่พระซำซัวก๊กอ๊วงไม่ลงประทับทรงเลยมานานมากแล้ว กระนั้นก็ตามยังมีลูกหลานมากราบไหว้อยู่เสมอ แม้จะไม่คึกคักดังเช่นแต่ก่อน

เรียบเรียงโดย บุนเต้หลาง เมื่อ 4 กุมภาพันธ์ 2550

(ในภาพ แท่นบูชากลางพระซำซัวก๊กอ๊วง )

ข้อความเห็น

1.ศาลเจ้าแห่งนี้เป็นแบบอย่างของศาลเจ้าของชาวแต้จิ๋ว ซึ่งนับถือพระประจำถิ่นจากแผ่นดินใหญ่ เมื่อต้องลาจากบ้านเกิดเมืองนอน จึงได้นำติดตัวมาและจัดสร้างเป็นศาลเจ้าในเมืองตรัง ณ กาลเวลาต่อมา สภาพศาลเจ้าในปัจจุบันแม้นยังคงสภาพดี หากแต่มีสิ่งที่น่าห่วงใย คือ การขยายถนนสี่ช่องจราจรในอนาคต ซึ่งเป็นความเจริญของท้องถิ่น นับว่าเป็นความสะดวกสบาย แต่หากเราคำนึงถึงศาสนสถานแห่งหนึ่ง ที่ก่อกำเนิดเกิดมาในชั่วระยะเวลาของบุคคลๆหนึ่ง ซึ่งได้ล้มหายตายจากไป เราจึงควรคำนึงอย่างยิ่ง ถ้าไม่จำเป็น พึงหลีกเลี่ยงการทำลายศาสนสถาน ซึ่งนับเป็นศูนย์รวมจิตใจของชาวบ้าน เช่นนี้จึงสมบูรณ์ครบคุณค่าแห่งการพัฒนา

(ในภาพ แท่นบูชาพระยูไลฮุดโจ้ว )

2.เนื่องจากหลายศาลเจ้าในเมืองตรังนั้น เมื่อร่างทรงถึงแก่กรรมหรือคนรุ่นเก่าร่วงลาไป ลูกหลานคนรุ่นใหม่อาจเข้าไม่ถึงคุณค่า ถึงแม้มีการกราบไหว้บูชา แต่ก็เป็นลักษณะภายในเครือญาติและกลุ่มคนใกล้ชิดที่รู้จักเท่านั้น แต่หากเปิดศาลเจ้าอยู่ตลอดเวลาในช่วงเวลากลางวัน ชาวบ้านและบุคคลภายนอกก็จะมีโอกาสได้เข้าไปสักการบูชา อันสามารถต่อเติมชีวิตชีวา ความยั่งยืนแห่งประเพณีและวัฒนธรรมดั้งเดิม มิให้เสื่อมคลาย หากไม่ยึดติดและคำนึงเพียงว่าทางศาลเจ้ามีร่างทรงหรือไม่ เพราะอนาคตอาจมีร่างทรง ผู้ซึ่งสิ่งศักดิ์สิทธิ์เห็นสมควรเลือกสรรก็เป็นได้

(ในภาพ แท่นบูชาพระโพธิสัตย์กวนอิม)